Ebeveynlerin çocuğun duygusal ve fiziksel ihtiyaçlarına cevap verme tarzı, sınırları çizişindeki netlik ve yönlendiricilik yetileri, çocuğun kişiliğinin ve sosyal becerilerinin gelişiminde belirleyici bir roldedir. Çünkü çocuğun hayatında kurduğu ilk ve en önemli bağ ebeveynleri ile olandır; dolayısıyla çocuk onların yaklaşımlarına ve verdiği tepkilere göre dünyaya, olaylara, kendisine karşı tutumunu ve vereceği tepkileri şekillendirmeye başlar. Anne babanın nasıl bir otorite figürü olduğu ve yetiştirme tutumu çocuğun sorumluluk duygusu, özdenetim, bağımsızlık, benlik bilinci ve saygısı, özgüven, girişkenlik gibi kişilik özelliklerini inşa ederken öncelikli yol göstericisidir. Araştırmalar, dört temel ebeveynlik stili olduğunu göstermektedir:
- Otoriter Ebeveynlik Stili
Bu tip ebeveynlik stilinde anne babalar çocuğa kuralların konulma mantığını ve sebeplerini aktarmaksızın ondan tam bir itaat beklerler. Kuralcı ve katı olan bu ebeveynlik stilinde çocuklar kendisinden bekleneni korku ve kaygı duygusu ile yapar. Çünkü çocuğun kişilik özelliklerine, gelişimine veya ihtiyaçlarına göre değil ebeveynlerin kendi doğrularına göre şekillenen bu kurallara çocukların uyma motivasyonu cezadan ve negatif muameleden kaçınmaktır. Bu nedenle bu tür ailelerde yetişen çocuklarda özgüven ve benlik algısında düşüklük gözlenir; çocuklar daha içe kapanık, bağımlı, kaygılı ve agresif olma eğilimdedir.
- Demokratik Ebeveynlik Stili
Demokratik ebeveynlik stilinde ebeveynlerin koyduğu disipline edici kurallar tutarlı ve süreklidir. Ancak otoriter ebeveynlerden farklı olarak, demokratik ebeveynler kuralları çocuğun gelişimini, ihtiyaçlarını ve potansiyelini göz önünde bulundurarak ve kuralların mantığını/sebeplerini açıklayarak koyarlar. Çocuğun duygusal ve fiziksel ihtiyaçlarının farkındadırlar ve bunları karşılamaya özen gösterirler. Kurallar konulurken, uygulanırken ve ihlal edildiği zamanlarda daha uzlaşmacı ve çözüm odaklıdırlar. Olumlu olan davranışların takdir edilip ödüllendirildiği bu ebeveynlik stilinde anne babalar cezalandırıcıdan çok yönlendirici ve destekçi bir nevi mentordur. Demokratik ebeveynlik stili ile yetişen çocuklar kendi kendilerine yetebilen, duygularını yönetebilen, fikirlerini özgürce dile getirmekten çekinmeyen, sorumluluk bilinci ve özsaygısı yüksek kişiler olma eğilimindedir.
- İhmalkar Ebeveynlik Stili
İhmalkar ebeveynlik stilinde anne babalar çocukların duygusal ve fiziksel ihtiyaçlarına karşı kayıtsızdırlar. Genellikle çocuklarla iletişimi zayıf olan bu anne babalar çocuğun kendine yetebilmesini beklerler ve ebeveynliği yalnızca temel ihtiyaçları (barınma, yiyecek vs.) karşılamak olarak görürler. Anne babadan yeterli yönlendiriciliği, ilgiyi ve sevgiyi alamayan bu çocuklarda motivasyon, öz güven ve öz kontrol düşüklüğü gözlenmektedir.
- İzin Verici Ebeveynlik Stili
İzin verici ebeveynlik stilinde ailelerin çocuklarından sorumluluk beklentisi düşüktür ve çocuklarına çok kural koymamayı tercih ederler. “Ciddi” bir sorun olmadığı takdirde disiplin kuralları yoktur, bu sebeple çocuğa karşı tavırları duyarlı olsa da tutarsızdır. Çocuklarına ebeveyn gibi davranmaktan ziyade “arkadaş gibi” davrandıklarından dolayı, yeterli yönlendiricilik sunmakta zorlanırlar. Bu tip ebeveynlere sahip çocuklarda, otoriteye saygı duyma ve kurallara uyma algıları gelişmemiş olduğundan, davranış ve okula uyum problemleri ile sık karşılaşılır. İzin verici ebeveynlerin çocuklarında da otoriter ailelerin çocuklarında olduğu gibi bağımlılık ve duygu kontrol zorluğuna sıklıkla rastlanır.
Château Eğitim Uzman Psikolog Nil Ünver